ما امروز در سایت ادبی و هنری سبکنو قصد داریم درباره جشن سده بنویسیم. رسمی باستانی که هر ساله در بهمن ماه جشن گرفته می‌شود. پس اگر علاقه دارید درباره این جشن بیشتر بدانید؛ در ادامه همراه ما باشید.
جشن سده چیست؟
جشن سَده از جشن‌های ایرانی است که در آغاز شامگاه 10 بهمن برگزار می‌شود. این جشن هزاران سال قدمت دارد و از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی (حتی قدیمی‌تر از نوروز) به‌شمار می‌رود. این جشن، جشن پیدایش آتش در نظر گرفته می‌شود. بر اساس شاهنامه فردوسی، پیشینه این جشن به دوران هوشنگ‌شاه، از دومین شاهان پیشدادی، بازمی‌گردد.
آمده‌است که هوشنگ‌شاه به هنگام شکار، چون مار دراز سیاه‌رنگی را می‌بیند، به سوی آن سنگی پرتاب می‌کند که از برخورد این سنگ به سنگ دیگر، جرقه‌ای شکل می‌گیرد و بوته خشکی آتش می‌گیرد که آنجا بوده است. ایرانیان از آن هنگام به بعد از آن آتش پاسداری می‌کنند.
سَده در میان زرتشتیان با روشن کردن آتش برگزار می‌شود و به نیایش می‌پردازند. جشن سده کرمان در تاریخ 28 آذر 1388 به شماره «40» در فهرست میراث فرهنگی ناملموس ثبت گردید. این جشن در سال 1391 در فهرست میراث معنوی ایران و در بهمن 1398 در فهرست میراث فرهنگی ناملموس ایران ثبت شد. جشن سده به عنوان بیست‌وچهارمین عنصر میراث فرهنگی ناملموس ایران، در هجدهمین نشست کمیته بین‌الدولی پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس یونسکو در کاسان، بوتسوانا ثبت شد؛ این ثبت با مشارکت کشور تاجیکستان تهیه و تدوین شده‌است.
آیین مخصوص این جشن
در شامگاه دهمین روز یا مهر روز از بهمن ماه، با افروختن هیزمی که مردمان، از روزهای پیشین در مرکز شهر یا آبادی یا بر بلندی کوهستان گرد آورده‌اند، این جشن آغاز می‌شود. در اشارات تاریخی این جشن همیشه به شکل دسته‌جمعی و با گردهمایی همه مردمان شهر و محله و روستا در یک‌جا و با برپایی یک آتش بزرگ برگزار می‌شده‌است؛ مردمان در گردآوردن هیزم با یکدیگر مشارکت می‌کنند و بدین ترتیب جشن سده، جشن همکاری و همبستگی مردمان است.
زرتشتیان استان‌های کرمان، یزد، فارس و دیگر استان‌ها از دیرباز این جشن را برگزار می‌کرده‌اند؛ امروزه بجز این شهرها در روستاهای اطراف میبد و اردکان، بافق، بردسکن، طبس (روستای پیرحاجات و کلشانه) و در سرایان (روستای دوحصاران) و حتی در برخی کشورهای خارجی مانند سوئد، آمریکا و استرالیا ایرانیان با گردآمدن در یک نقطه از شهر یا روستا در کنار هم آتشی بسیار بزرگ می‌افروزند و به نیایش‌خوانی و سرودخوانی و پایکوبی می‌پردازند.
این جشن در تقویم جدید زرتشتیان مصادف با مهر روز از بهمن‌ماه شده حال آنکه ابوریحان بیرونی و دیگر منابع آنرا آبان روز گزارش کرده‌اند.
مفهوم این جشن چیست؟
این جشن به یاد آورنده اهمیت نور، آتش و انرژی است. نوری که از خداوند جداست و از خداوند جدا هم نیست چنان‌که از کتاب‌ها و اسناد تاریخی برمی‌آید جشن سده جنبه دینی نداشته و تمام داستان‌های مربوط به آن غیردینی است و بیشتر جشنی کهن و ملی به‌شمار می‌آید و وارث حقیقی جشن سده نه تنها ایرانیان و آریایی‌ها بلکه میراثی است که به بسیاری از کشورهای همسایه ایران نیز راه یافت.
امروزه این جشن بین بسیاری از زرتشتیان ایران و خارج از ایران رواج گسترده دارد. صادق هدایت در سال‌های جوانی خود از جشن سده زرتشتیان کرمان دیدن و چنین گزارش می‌کند: «سده‌سوزی جشنی است که هنوز زرتشتیان کرمان به یادگار جمشید و آیین‌های ایران باستان می‌گیرند و برای این کار موقوفاتی در کرمان در نظر گرفته‌اند.
پنجاه روز به نوروز خروارها بوته و هیزم درمنه در گبر محله باغچه بوداغ‌آباد گرد می‌آورند. جنب این باغچه خانه‌ای هست مسجد مانند و موبدان موبد از بزرگان شهر و حتی خارجی‌ها را دعوت شایانی می‌کنند. در این آیین نوشیدنی و شیرینی و میوه زیاد چیده می‌شود و اول غروب آفتاب دو نفر موبد دو لاله روشن می‌کنند و بوته‌ها را با آن آتش می‌زنند و سرود ویژه می‌خوانند هنگامی که آتش زبانه می‌کشد همه میهمانان که بیش از چندین هزار نفر می‌شوند با فریادهای شادی دور آتش می‌گردند و این ترانه را می‌خوانند:
سد به سده، سی به گله پنجاه به نوروز
نوشیدنی می‌نوشند و میان هلهله شادی جشن تمام می‌شود».
مبارزه با اهریمن
دانشمندان نام سده را گرفته‌شده از صد می‌دانند؛ ابوریحان بیرونی می‌نویسد: «سده گویند یعنی صد و آن یادگار اردشیر بابکان است و در علت و سبب این جشن گفته‌اند که هرگاه روزها و شب‌ها را جداگانه بشمارند، میان آن و آخر سال عدد صد به‌دست می‌آید و برخی گویند علت این است که در این روز زادگان کیومرث -پدر نخستین- درست صدتن شدند و یکی از خود را بر همه پادشاه گردانیدند و برخی برآنند که در این روز فرزندان مشی و مشیانه به صد رسیدند و نیز آمده «شمار فرزندان آدم ابوالبشر در این روز به صد رسید.»
نظر دیگر اینکه سده معروف، صدمین روز زمستان است؛ از ابتدای زمستان (1 آبان تا 10 بهمن) که جشن سده‌است صد روز، و از 10 بهمن تا نوروز و اول بهار 50 شب بوده‌است؛ و به‌علت اینکه از این روز به بعد انسان به آتش دست پیدا کرده‌است شب هم مانند روز روشن و گرم و زنده‌است شب‌ها هم شمرده می‌شوند.
یکی دیگر از دلایل گرامی‌داشت این شب این است که ایرانیان دو ماه میانی زمستان را (دی و بهمن) بسیار سخت و هنگام نیرومند گشتن اهریمن می‌دانستند و برای پایان یافتن این دوماه نیایش‌های ویژه‌ای برگزار می‌کردند؛ از شب چله که چله بزرگ نیز نامیده می‌شد و در آن مهر برای مبارزه با اهریمن دوباره زاده شده بود تا شب دهم بهمن ماه که جشن سده و چله کوچک نامیده می‌شد برابر 40 روز است؛ و به سبب اینکه آتش (مظهر گرما و نور و زندگی) در روز سده کشف شده بود و وسیله دیگری برای مبارزه با اهریمن و بنا بر آیین باعث روشنایی شب مانند روز شد. از شب چله کوچک تا اول اسفند 20 شبانه‌روز است.
شعر و متن‌هایی درباره جشن سده
یکی روز شاه جهان سوی کوه
گذر کرد با چند کس هم گروه
پدید آمد از دور چیزی دراز
سیه رنگ و تیره تن و تیزتاز
دو چشم از برسر چو دو چشمه خون
ز دود دهانش جهان تیره گون
نگه کرد هوشنگ با هوش و سنگ
گرفتش یکی سنگ و شد تیز چنگ
به زور کیانی رهانید دست
جهانسوز مار از جهانجوی جست
برآمد به سنگ گران سنگ خرد
همین و همان سنگ بشکست گرد
فروغی پدید آمد از هر دو سنگ
دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ
نشد مار کشته ولیکن ز راز
ازین طبع سنگ آتش آمد فراز
جهاندار پیش جهان آفرین
نیایش همی کرد و خواند آفرین
که او را فروغی چنین هدیه داد
همین آتش آنگاه قبله نهاد
بگفتا فروغیست این ایزدی
پرستید باید اگر بخردی
شب آمد برافروخت آتش چو کوه
همان شاه بر گرد او با گروه
یکی جشن کرد آن شب و باده خورد
سده نام آن جشن فرخنده کرد
ز هوشنگ ماند این سده یادگار
بسی باد چون او دگر شهریار
برآمد به سنگ گران سنگ خرد
هم آن و هم این سنگ گردید خرد
فروغی پدید آمد از هر دو سنگ
دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ
جهاندار پیش جهان آفرین
نیایش همی کرد و خواند آفرین
که اورا فروغی چنین هدیه داد
همین آتش آن گاه قبله نهاد
یکی جشن کرد آنشب و باده خورد
سده نام آن جشن فرخنده کرد
سده جشن ملوک نامداراست
زافریدون و از جم یادگار است
وطن یعـنی هم از دور و هـم از دیـر ســده، نـوروز، یلـدا، مهــرگان، تیــر جشن سده همایون باد
به گرمی آتش به شکوه فرهنگ ایران به فرخندگی جشن آغاز تمدن جشن سده بر همه ایرانیان خجسته باد
اینك بیامـده است به پنـجاه روز پیـش جـشــن سـده طــلایــه نــوروز نـامــدار جشن سده مبارک باد
يكى جشن كرد آن شب و باده خـَورد ســـده نـام آن جـــشن فـرخـنده كرد ز هــوشنگ مــاند اين ســده يادگـار بســـى باد چــون او دگــر شهـــريــار جشن سده فرخنده باد
آن شب که شـب سده بود در کـويَت آتــش دل مــن بــاد و چلــيپا مـويـت جشن بزرگ سده خجسته باد
ای جوان برخیز تا جشن سده بر پا کنیم آتش شادی بیفروزیم و خوش غوغا کنیم سنت و آیین ایران کهن را نو کنیم اندرین روز خجسته یاد از آبا کنیم
اي آتشِ گرم و روشن و پاک وی بال گشوده سوی افلاک نام سَدِه را نهاده بر خويش عمرت ز هزاره ها بود بيش بس رازِ كهن به دل نهفتی از آن به كسی سخن نگفتی آیينه‌ی مردمان پاكی پرجذبه و گرم و تابناكی شهنامه كه پيک راستانست يادآورِ عهدِ باستانست
آتش جشن سده، آتش مهر وطن است کاندرین مُلک نخواهد که شب تار بود در چنین جشن ِطرب، آری خورشید دگر گر بتابد ز دل خاک ، سزاوار بود خرمست این سده و شادروان باد که گفت شب جشن سده را حرمت بسیار بُوَد
به آيين سده شاباش سر كن كه اين رسم از رسوم باستانى ست مبارك باد اين جشن كيانزاد بر آن كو در تنش خون كيانى ست سده اين جشن فرخ فال فيروز نمادى از سرور و شادمانى ست سده يادآور ايران بشْكوه گرانفر چون درفش كاويانى ست
جشن سده، جشن پیروزی روشنی و مهربانی و دانش بر تاریکی و بی مهری و نادانی بر همگان خجسته باد
فرا رسیدن جشن بزرگ سده را، بر همه دوستداران فرهنگ پر افتخار ایران، شادباش می‌گویم و آرزو دارم همیشه شادکام و شادرخ باشید.
سده جشن نور و آتش و زندگی بر هموطنان عزیز مبارک
مشهورترین داستانی که درباره سده گفته‌اند، پیدایش آتش توسط هوشنگ است. داستان از آن قرار است که روزی هوشنگ به کوه رفته بود و ماری را مشاهده کرد. سنگی برداشت و به او انداخت. سنگ ناگاه به سنگ دیگری برخورد کرد و از بهم خوردن این دو سنگ آتش روشن شد و به این صورت آتش پدید آمد. شاید این داستان همانند بسیاری از اسطوره ها دارای نمادهایی است که پیوند با اندیشه‌های ایرانی دارد. مار نمادی اهریمنی است و آتش نمادی از فروغ ایزدی می‌باشد. فرارسیدن جشن باستانی سده بر همه ی هموطنان زرتشتی و ایرانیان وطن دوست مبارک و شاد باش
نظرات کاربران