نکات نگهداری فرش دستبافت و فوایدی که این نوع فرش دارد
بر کسی پوشیده نیست که ایران مقام بهترین مقام فرش‌های دنیا را دارد و به فرش‌های دستبافت خود معروف است. فرش دسبافت یکی از زیبا‌ترین و باکیفیت‌ترین فرش‌ها بوده که فواید زیادی برای سلامت شما دارد. تاریخچه این نوع فرش به دوران صفویه باز می‌گردد. در این مطلب قصد داریم درمورد نکات نگهداری فرش دستبافت صحبت کنیم، همچنین می‌خواهیم گریزی به تاریخچه این فرش و فواید آن برای بدن شما بزنیم. پس اگر می‌خواهید از فرش دستبافت خود به درستی نگهداری کنید، تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
تاریخچه فرش دستبافت
تاریخچه فرش دستبافت به دوره ساسانیان، هخامنیشان و چند صد سال قبل از میلاد مربوط می‌شود. درمورد این هنر در کتاب‌های کوروش و چندین نویسنده دیگر نوشته شده است. امروز دو شهر اصفهان و تبریز تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستبافت هستند. همانطور که می‌دانید، آثار هنری قسمت بزرگی از فرهنگ هر کشور محسوب می‌شود. فرش نیز یکی از آثار هنری ایران است که نام ایران را بارها کنار آن می‌شنویم.
انواع فرش دستبافت
در این بخش انواع فرش دستبافت را به شما معرفی کنیم این انواع می‌تواند از نظر نوع مواد، طرح، ساختار، ابعاد و … باشند. این انواع به شرح زیر هستند:
انواع فرش دستبافت از نظر ابعاد
قالی
له طور کلی فرش‌هایی با اندازه‌های ۳*۲ متر، ۵/۳* ۵/۲ متر، ۴*۳ متر و ۴*۶ متر قالی نام دارند. این اندازه‌ها شامل قالی کوچک، متوسط، بزرگ و خیلی بزرگ هستند.
قالیچه
به فرش‌هایی که ۴ متر هستند و به دو دسته کلی قالیچه سجاده‌ای و پرده‌ای تقسیم می‌شوند. هر کدام از این انواع ابعاد مشخص دارند که سجاده‌ای ۲۰/۲ * ۴۰/۱ بوده و ابعاد قالیچه پرده‌ای نیز ۲/۵ * ۵/۱ ریزبافت است.
کلّگی
کلّگی یکی از انواع فرش‌هایی است که شاید نام آن را نشنیده باشید، فرش‌های کلّگی از نظر عرض اط قالی کم عرض تر و از نظر طول از ۴ متر کمتر هستند. ابعاد معمول برای کلّگی ۳* ۵/۱ متر، ۳* ۷/۱ متر و ۷/۳* ۲ است.
کناره
اکثر افراد این فرش را زیاد مشاهده کرده‌اند. فرش کناره عموما در راهرو‌ها و راه پله‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند و عرض آن از ۱۰.۰۷ تا ۵/۰ متر و طول آن نیز از ۳ تا ۱۰ متر متغیر هستند.
ذرع و نیم و ذرع و چارک
ذرع و نیم فرش‌هایی هستند که ابعاد آنها ۵/۱* ۰۴/۱ و ۶۰/۱* ۱۰/۱ است. ۳۰/۱* ۸۰/۰ متر ابعاد ذره و چارک محسوب می‌شود.
پشتی
پشتی یا متکا به همان محصولات قدیمی گفته می‌شود که به دیوار تکیه داده می‌شوند و در زمان‌های قدیم فرش‌هایی برای قرار گرفتن روی این پشتی‌ها بافته می‌شد و معمولا پشتی برای افراد پولدار یا دارای مقام مانند خوان یک روستا مورد استفاده قرار می‌گرفت.
مساحت پشتی‌ها کمتر از متر مربع بوده که متداول‌ترین اندازه پشتی ۹۰*۶۰ سانتی‌متر است. البته در منطقه گرگان و بجنورد جداگانه برای پشت پشتی‌ها گلیم می‌بافند و داخل آنها را با پر مرغ و ابر، پر می‌کنند.
پادری
به طور کلی به فرش‌هایی که به اندازه پاگرد جلوی در تولید می‌شوند.
انواع فرش دستبافت از نظر مواد اولیه
فرش‌های تمام پشمی
تار، پود و پرز این نوع فرش‌ها از جنس پشم حیوانات است که در فرش‌های عشایری می‌توان مشاهده کرد. اما امروزه در اکثر فرش‌ها جنس تار و پود از پنبه بوده و پرزها پشمی است.
فرش تمام ابریشمی
این نوع فرش‌ها قیمت بالایی داشته و الیاف آنها از جنس ابریشم است.
فرش گل ابریشم
در این گونه فرش‌ها از الیاف پشم استفاده می‌شود که در نقش‌ها و حاشیه‌های آن ها به جای پرز پشمی از ابریشم به کار برده می‌شود و معمولا چله آنها از ابریشم است.
فرش کف ابریشم
این نوع فرش برعکس فرش گل ابریشم بوده و در زمینه به جای پرز پشمی از پرز ابریشم استفاده می‌شود.
فرش سوف
در زمینه فرش‌های سوف از پود ضخیم و نازک به کار برده می‌شود. نفش گل و بوته‌های آن پرز بلندتر داشته به اصطلاح پرزدار هستند.
فرش کرک ابریشم
فرش کرک ابریشم به علت قیمت بالایی دارد چندان رایج نبوده و دارای پرزی از کرک و چله‌ای ابریشم است که برخی اوقات جنس چله از پنبه یا کتان بلفاده شده است.
انواع فرش دستبافت از نظر طرح
فرش دستبافت کرمان
این فرش طبیعت‌گرا، پرکار و پر استفاده از نقص مایه‌هایی ریز در سراسر قالی دانست که مشهور‌ترین طرح‌های آن شامل سبزیکار، واگیره‌ای، درختی، بوته‌ای، قاب قرآنی، تصویری، افشان و … هستند. یکی از معروف‌ترین طرح‌های کرمان، طرح گلدانی بوده و مربوط به دوران صفویه است.
فرش دستبافت کاشان
طراحی و کیفیت بالای این نوع فرش‌ها آنها را به برترین فرش‌های ایرانی تبدیل کرده است. در این نوع فرش‌ها از نقشه لچک و ترنج استفاده شده که به آن لچک و ترنج شاه عباسی گفته می‌شود.
فرش دستبافت تبریز
بی‌شک شهرت و آوازه فرش تبریز به گوشتان رسیده است. فرش تبریز در بسیاری از موزه‌ها به عنوان آثار باستانی نگه داشته می‌شود. این نوع فرش از تنوع نقش زیادی برخوردار است و از دقت و ظرافت زیادی بافته شده‌اند. فرش تبریز بیشتر از پشم یا ابریشم بافته شده و چله کشی آن اغلب مواقع با پنبه یا ابریشم و بسیار به ندرت با پشم ساخته می شود.
فرش دستبافت اصفهان
ساختار اصلی این فرش‌ها از الگوی لچک و ترنج پیروی می‌کند. نقوش زیبای اسلیمی و گردش‌های آن، در ساختار لچک، ترنج و متن فرش قابل مشاهده است. یکی دیگر ویژگی‌های این فرش ساقه‌های ختایی به عنوان زیرنقش با ساقه‌های اسلیمی و گل‌های زیبایی شاه عباسی محسوب می‌شود.
فرش دستبافت فراهان
فرش با دوام که با پشم کیفیت ضخیم بافته شده و ارتفاع پرزهای آن معمولا بسیار کوتاه است. فرش‌های فراهان شهرت جهانی دارند.
فرش دستبافت نایین
این فرش‌ها از نظر طراحی از لچک و ترنج با ترکیب نقوش اسلیمی و ختایی استفاده می‌شود.
فرش دستبافت هریس
این فرش یکی از نماد‌های هنر ایران و ایرانیان محسوب می‌شود وه نقش و نگارهای زیبایی دارد. در طرح فرش عربی از خود منحنی زیبا، اشکال اسلیمی هندسی و خطوط شکسته استفاده می‌شود.
فرش دستبافت قم
در بین انواع فرش دستبافت، این نوع فرش پیشینه پیشینه و تاریخچه قوی‌ای نیست زیرا در گذشته مواد اولیه مورد استفاده بسیار ضخیم و درشت بافت بودند.
اما امروزه این فرش‌ها به علت نظم در گره و تار و پود بسیار معروف هستند. نظر در بافت این نوع قالی تا حد زیادی وجود دارد تا حدی که گاهی تشخیص آنها از فرش ماشینی سخت می‌شود.
فرش دستبافت ساروق
ساختار کلی و نوع بافت این فرش ریز بافت بوده و پرزهای کوتاهی دارد. در قدیم الایام بیشتر تابلو فرش‌ها و قالیچه‌هاس شهر ساروق از نقش ترنج بافته می‌شد. رنگ متن بیشتر آنها کرم و لاجوردی بود که با گذشت زمان این نقوش دچار تغییراتی شده و به طرح گل و برگ تبدیل شده است.
فرش دستبافت بختیاری
فرش دستبافت بختیاری از هیچگونه طرح قبلی‌ای بافته نشده و تنها بر اساس طرح‌های خلاقانه و ذهنی خود فرد بافته می‌شود.
فرش دستبافت سلطان آباد
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این نوع فرش‌ها این است که به راحتی با دکوراسیون‌های مدرن و اروپایی تطابق داشته و دیوان می‌شوند. در نتیجه صادرات گسترده‌ای دارند.
فرش اراک طرح‌های متفاوتی مانند لچک ترنج، افشان، شاه عباسی، جنگلی، شکارگاه، درختی و پیچ، خشتی، شیخ صفی، اسلیمی، گل حنا، تک بته، نقشه عظیمی، بته میر، شاخ بزی، مستوفی، گل ریز و لیلیان هستند.
نوع فرش دستبافت از نظر ساخت
فرش دستبافت کلاسیک
فرش کلاسیک همانطور که از نامش پیداست به فرش‌هایی گفته می‌شود که طبق اصول و قواعد معمول قدیم بافته شده و طرف و نگاره‌های آن سنتی و قدیم است. رنگ بندی فرش‌های کلاسیک ملایم و آرام بخش بوده و دارای رنگ‌های متنوعی هستند.
فرش دستبافت مدرن
درست برعکس فرش‌های دستبافت نوع طراحی، بافت، شکل ظاهری، رنگ‌ها و کمی از مواد اولیه مدرن هستند. همچنین نقوش این محصولات مینیمال و ریز بوده و دارای اشکال هندسی ساده و حجیم هستند که فاصله آنها با هم زیاد است.
نکات نگهداری فرش دستبافت
حال که با انواع این فرش آشنا شدید، بیایید تا با نکات مهم نگهداری آن نیز آشنا شویم. این نکات شامل موارد زیر هستند:
فرش دستبافت لوله شده
گاهی شما قصد استفاده فرش دستبافت خود را ندارید و آن را لوله می‌کنید که در چنین شرایطی باید برای جلوگیری از آسیب آنها باید موارد زیر را انجام دهید:
نکته اول این است اگر فرش شما به هر دلیلی آسیب دیده باشد، به عنوان مثال پاره یا پوسیده شده باشد، قبل از لوله کردن آن فاید اقدام به تعمیر آن کنید. اگر این اینکار را نکنید، فرش شما بیشتر آسیب می‌بیند.
کار دیگری که قبل از لوله کردن این نوع فرش‌ها باید بکنید این است که از مواد ضد بید همچون تنباکو یا نفتالین استفاده کرده و آنها را لای فرش قرار دهید.
یکنواخت لوله کردن فرش خیلی مهم است زیرا اگر درست لوله نشود، قسمت‌‌های بیرون زده پوسیده شده و آسیب می‌بینند. به همین دلایل باید فرش خود را با کمک چند نفر لوله کنید.
اگر فرش دستبافت‌تان برای شما ارزش دارد، قبل از لوله کردن آن یک پارچه کتان یا نخی آمیز و ضد عفونی شده روی قالی خود پهن کنید تا کرد و خاک یا آلودگی‌های دیگر وارد آن نشوند.
نکته آخر این است که شما باید به محلی که فرش خود را در آن نگهداری می‌کنید توجه کنید. این محل باید هیچگونه گرد و خاک، جانور موذی و حتی محل نفوذ نور نداشته باشد.
جلوگیری از بید زدن فرش
حشره بید یک حشره زرد رنگ است که حدود ۹ الی ۱۲ سانتی متر طول دارد. بید سالی دوبار تولید مثل کرده که زمان آن در اواخر بهار، اوایل تابستان، اواخر پاییز و اوایل زمستان است. تعداد تخم‌های این حشره هر بار ۱۰۰۰ تعداد است. بید بیشتر در جاهای مرطوب تخم ریزی می‌کند. در نتیجه به دلیل اینکه در فرش‌های دستبافت الیاف پشم وجود دارد، این حشرات برای پروتئین موجود در این فرش‌ها از آنها تغذیه می‌کنند.
این حشره به مرور زمان باعث تغییر رنگ فرش‌های دستبافت شده و به آن آسیب می‌رسانند. برای جلوگیری از این حشره‌ها باید ابتدا یا پارچه تمیز و سفید رو فرش گزاشته و نفتالین پودر شده رو روی آن بریزید و سپس لوله کنید. برای بیشتر شدن ثاثیر آن می‌توانید یک نایلون فریزر روی آن قرار دهید.
تمیز کردن فرش دستبافت
اگر روی فرش شما موادی ریخت باید لکه زدایی انجام دهید. برای این کار می‌توانید از ماست کم چرب کمک بگیرید. ماست را روی لکه ریخته و آن را با یک دستمال نخی و تمیز پاک کنید. برای تمیز کردن خاک می‌توانید با برس و آب این کار را کنید. همچنین اگر می‌خواهید فرش دستبافت خود را ضد عفونی کنید، محلول سرکه و آب می‌تواند به شما کمک کند. این محلول را با یک لیف می‌توانید روی فرش بکشید. برای درخشان شدن این نوع فرش‌ها مقداری نشاسته ذرت روی فرش بپوشید و آن را به مدت یک ساعت با جارو برقی جارو بکشید.
مواد شوینده مناسب برای این نوع فرش‌ها می‌توانید از ترکیب مایع ظرفشویی ملایم، مقداری نمک و آب، یک محلول دزست کنید و روی فرش بریزید.
نحوه شستن فرش دستبافت
جهت شستن فرش دستبافت ابتدا آن را روی سطح شیب‌دار پهن کرده و مراقب باشید آب زیر آن پخش نشود. سپس آن را خیس کرده کرده و محلول مذکور را روی آن بریزید و با کمک اسفنج آن را پخش کنید. از برس‌های سفت و سخت لستفاده نکنید زیرا بافت فرش آسیب می‌بیند.
یادتان باشد که فرش شما باید کاملا آبکشی شود و هیچگونه مواد شیمیایی روی آن باقی نماند سپس آن را جایی آویزان کنید تا خشک شود. شستن این نوع فرش‌ها کار آسانی نیست، به همین دلیل پیشنهاد می‌کنیم آن را به یک متخصص بسپارید.
پهن کردن فرش دستبافت در خانه
اگر می‌خواهید این نوع فرش‌ها ر تا کنید همیشه مطمئن شوید که آن را روی سطح صاف پهن کنید. زیرا اگر سطح آن صاف نباشد، باعث چروک شدن فرش می‌شود. همچنین فرش دستبافت را روی سطح آهکی، گچی یا خاکی پهن نکنید. زیرا سطوحی که فرش روی آنها قرار می‌گیرد، نباید هیچگونه درز و شکافی داشته باشد. زیرا درز و شکاف موجب ورود بید و حشرات به آن می‌شود. فرش دستبافت را روی سطوح پلاستیکی پهن نکنید.
نگهداری از ریشه فرش دستبافت
ریشه فرش دستبافت نیز قسمتی از آن است که باید از مراقبت کنید. برای این کار می‌توانید یک سری کاورهای توری مخصوص خریداری کنید که این کاورها از آسیب دیدن به ریشه فرش جلوگیری می‌کنند. بیشتر افرادی برای محافظت از ریشه فرش‌های خود روش‌های دیگری مانند گره زدن را به کار می‌گیرند. گره‌هایی همچون نخودی و دو گره برای این کار مناسب هستند. یکی دیگر از روش‌های موثر برای جلوگیری از ریشه فرش، لفاف دوزی است. برای این کار پارچه‌هایی از جنس برزنت جاجیم و … دوخته می‌شوند. ریشه‌های فرش تا زده شده و درون پارچه دوخته می‌شوند. این کار نمی‌گذارد به فرش دستبافت آسیب‌های فیزیکی و شیماییی برسد.
جارو کشیدن فرش دستبافت
یکی دیگر از مواردی که باید به آن توجه کنید، نحوه جارو کشیدن این نوع فرش‌ها است. فرش‌های همچون ابریشم و دستبافت در مقایسه با فرش‌های دیگر در مقابل گرد غبار حساس هستند. به همین دلیل شما باید هنگام جارو کشیدن، فضای جارو خروج گرد و غبار از خانه را محیا کنید. این کار را می‌تواند با استفاده از باز کردن پنجره‌ها انجام دهید. نباید تعداد زیادی جارو بکشید و تنها باید هفته‌ای یک بار این کار را انجام دهید.
نکات دیگری که برای نگهداری فرش باید رعایت کنید
اگر از فرش دستبافت به عنوان تابلو استفاده می‌کنید، تحت هیچ شرایطی آن را به صورت مستقیم به دیوار میخ نکنید. زیرا میخ هم فرش شما را سوراخ کرده و هم رنگ آن به فرش نفوذ می‌کند.
فرش دستبافت خود را کنار حرارت زیاد یا مواد شیمیایی قرار ندهید.
روی فرش دستبافت خود پایه وسایل سنگین مانند مبل یا میز قرار دهید.
اگر فرش دستبافت خود را در انباری نگه می‌دارید، مطمئن شوید که به آن هوای کافی می‌رسد چراکه نرسیدن هوا به درون فرش آن را به محیطی مناسب برای رشد باکتری‌ها تبدیل می‌کند.
فرش دستبافت را در معرض نور مستقیم خورشید قرار ندهید. برای جلوگیری از یکنواختی آن می‌توانید هر دو سه ماه یک بار آن را سر و ته کنید.
فوائد فرش دستبافت برای بدن
در این بخش فوائذ فرش دستبافت برای بدن را بررسی می‌کنیم. این فوائد شامل موارد زیر هستند:
عدم ایجاد مشکلات تنفسی
فرش‌های دستبافت برای ایجاد هرگونه مشکلات تنفسی همچون آسم، تنگی نفس و … مفید هستند و به افرادی که دچار این بیماری‌ها هستند کمک می‌کنند. اما فرش‌های ماشینی به علت پرزهایی که تولید می‌کنند، باعث تنگی تفس می‌شوند.
ایجاد آرامش روانی
یکی دیگر از فوائد این نوع فرش‌ها ایجاد آرامش روانی است. زیرا این فرش‌ها رنگ و طرح‌های زیبایی دارند که به نگاه کردن آنها، احساس آرامش دریافت می‌کنید.
کمک به درد کمر و زانو
برخی از معتقدند که این نوع فرش‌ها در زانو درد و کمر درد مفید هستند. نشستن و خوابدن روی این نوع فرش‌ه از تشدید شدن کمر درد و زانو درد و فرسایش این قسمت‌ها جلوگیری می‌کند.
کمک به جرین خون
این فرش‌ها از الیاف طبیعی ساخته شده و طبع گرمی دارند و به حفظ دما کمک می‌کنند. در نتیجه شما هنگامی که روی فرش‌های دستبافت می‌نشینید، یا درزا می‌کشید، جریان خون شما بهتر و راخت شده و ایجاد سکته قلبی و مغزی جلوگیری می‌شود.
تنظیم دما
این نوع فرش‌ها در فصول سرد سال از سرد شدن دمای منزل جلوگیری می‌کنند و هوای آن را گرم نگه می‌دارند. به همین دلیل نمی‌گذارند شما سرما بخورید. همچنین این فرش‌ها در تابستان به خنک شدن هوای منزل کمک زیاد می‌کنند.
جمع‌بندی
در این مطلب به نکات نگهداری از فرش دستبافت، انواع آن و فواد این نوع فرش برای بدن پرداختیم. انواع فرش دستبافت می‌تواند شامل فرش کاشان، اصفهان، تبریز، ابریشمی، تمام پشمی، قالی، قالیچه و … باشند. فرش‌های دست بافت دمای بدن و منزل شما را تنظیم می‌کنند، فشار خون شما را تنظیم کرده و درد کمر و زانو افردی که در این نواحی احساس درد دارند را کاهش می‌دهد. برای نگهداری آن نیز باید مراقب بید زدن، آسیب دیدن و پوسیده شدن آن باشید.
آیا تا به حال فرش دستبافت شما دچار مشکل شده است؟ نظرات و تجربیات خود ر برای ما توضیح دهید.